TAŃCE LACHÓW SĄDECKICH – Nowy Sącz

1. Szurok (Polka suwana)

Metrum tańca: 2/4

Tempo: umiarkowane

Szurok znany jest powszechnie w całym regionie, wymieniany przez informatorów jako pierwszy taniec regionu Lachów Sądeckich. Taniec charakteryzuje się suwaniem podeszwą buta, prawie nie odrywając nogi od podłogi. Tancerze poruszają się dumnie, są wyprostowani. Ważnymi elementami postawy są ugięte kolana i tańczenie na całej stopie, co sprawia, że ruch staje się sprężysty i swobodny. W czasie tańca obowiązywała ogromna dyscyplina: między parami pilnowana była równa odległość, nikt nikogo nie wymijał i nie pospieszał. Gdy zdarzyło się, że jakaś para nie trzymała się zasad była usuwana z grona tańczących[1].

Taniec nie ma własnej przyśpiewki. Tancerz, który inicjował, śpiewał dowolnie ułożony tekst na melodię, którą niejednokrotnie również układał sam. Po skończeniu przyśpiewki wołał najczęściej do kapeli: „Muzycko! Suroka”, albo: „Muzycko!Suwanom grejcie!”[2].

2. Cięta polka

Metrum tańca: 2/4

Tempo: szybkie, w I części tańca wolniejsze

Dla ciętej polki bardzo charakterystyczne są zamaszyste obroty w parze krokami z niewielkiego skoku z nogi na nogę (w rytmie ćwierćnut). Noga, która jest nieobciążona zgina się w kolanie i unosi wysoko w tył. Tancerze poruszają się energicznie i bardzo żywiołowo. Taniec ma charakter zalotny.

Ciekawostką jest, że przez wszystkich informatorów taniec nazywany jest cięta polką, mimo iż ani kroki, ani muzyka nie ma cech polki. Tańczy się go do jedynej znanej melodii, która poprzedzona jest przyśpiewką chłopca rozpoczynającego taniec[3]. Przyśpiewka jest śpiewana bez towarzyszenia kapeli.

W ciętej polce „uderza kontrast ruchów: w I części ruchy wykonywane są ciężko, z uporem, dobitnie, obroty natomiast tańczone są skocznie, brawurowo, z rozmachem, lekko, wesoło przy wyprostowanym tułowiu”[4].

Przyśpiewka:

Dziewczyna: Myślołeś se Stasek, ze pochodzis z dworku,

a ciebie cyganka przyniesła we worku.

Chłopak: Jo se cygon co nic nimom, ino jednom cyganecke co z niom lygom,

z cyganeckom zatańcuje, bo mi moja cyganecka przytupuje.

3. Krzyżak (Taniec zespołowy)

Metrum tańca: 2/4

Tempo: wolne przy melodii A, szybsze przy melodii B i C

W całym regionie Krzyżak tańczony jest jednakowo. Tańczą go przede wszystkim starsi gospodarze przy różnych okazjach. Przy uroczystościach weselnych Karzyżak tańczony był gdy zgromadzili się już zaproszeni goście wysoko postawieni w hierarchii.

Taniec wykonywany jest przez cztery pary, reszta tancerzy przygląda się i czeka na swoją kolej. Posiada swoją przyśpiewkę, którą wykonuje zamawiający taniec i śpiewa ją bez towarzyszenia kapeli. Tancerze ustawiają się po rogach kwadratu, z czego może wynikać nazwa tańca.

Charakterystyczne dla tego tańca są trzy jego części:

Wizyta (w trakcie której tancerz zdejmuje z głowy kapelusz i robi delikatny skłon w geście przywitania)BramkiSzurok (patrz punkt 1)

Każda część posiada własną melodię i ma inny charakter.

Przyśpiewka:

Zagrejciez nom krzyzoka, dom wom za to szóstoka,

Zagrejciez nom do rana, dom wom za to talara.

Krakowiak Sądecki (Taniec popisowy mężczyzn)

Metrum tańca: 2/4

Tempo: śpiew wykonywany jest wolno, tempo tańca jest szybsze

Krakowiak Sądecki jest wyrazem łączności Lachów z Krakowiakami. Pierwotnie tańczony był „przez drużbów weselnych po oczepinach, na zabawie weselnej oraz przez chłopców, którzy przychodzili do domu weselnego, jako nieproszeni goście, na tzw. Krakowiaka, z nadzieją uzyskania pozwolenia na potańczenie, zademonstrowanie swojej fantazji w tańcu i dowcipnej przyśpiewce. Taką zgodę mógł dać jedynie pierwszy drużba lub ojciec pani młodej”[5]. Podczas tańczenia śpiewane są różne przyśpiewki, co jest najbardziej charakterystycznym elementem tego tańca.

Tancerz lub kilku tancerzy ustawia się w półkolu bądź szeregu – nigdy nie tańczą po obwodzie koła i śpiewają tylko pierwszą część zwrotki (przyśpiewki). Muzykanci (kapela) podchwytują nutę i przegrywają tancerzom cztery takty tej samej melodii, a w tym czasie tańczący popisują się swoimi umiejętnościami (improwizując). Po odśpiewaniu całego tekstu kapela gra całą melodię od początku, zwiększając tempo. Jest zatem bardziej dynamiczna i energiczna. W tym czasie tancerze przygotowują się do tańca, pogwizdując, przytupując, ściągając i nakładając kapelusz na głowę.

Przyśpewka:

Zagroj mi muzycko, zagroj krakowioka,

Bo jak mi nie zagros, poznos sządecoka!

Zagroj mi muzycko, krakowioka z nogi,

pódom wiekcie z butów i drzozgi z podłogi.

[1] L. Michalikowa, Folklor Lachów Sądeckich, COK, Warszawa 1974, s. 71.

[2] M. Wojtas, Tańce Lachów od Sącza, od Limanowej, od Szczyrzyca, Nowy Sącz 2007, s. 12.

[3] Por. Tamże, s. 26.

[4] L. Michalikowa, Folklor Lachów Sądeckich, COK, Warszawa 1974, s. 100.

[5] M. Wojtas, Tańce Lachów od Sącza, od Limanowej, od Szczyrzyca, Nowy Sącz 2007, s. 59.

Zdjęcia: archiwum MCK SOKÓŁ w Nowym Sączu, autor: Piotr Droździk.