"Szlak soli" Trasa II: Nowy Sącz - Dąbrówka - Stary Sącz - Rytro – Piwniczna

Początkowo sól pozyskiwano z solanki (taka praktyka potwierdzona została dla Małopolski). W II połowie XIII wieku, kiedy odkryto złoża w Bochni i Wieliczce, otworzył się nowy rozdział w historii polskiej soli. Złoża solne stanowiły główne bogactwo naturalne państwa polskiego aż do rozbiorów.

Złoża solne rozciągają się od Cieszyna na Śląsku samym krajem zewnętrznego brzegu Karpat Zachodnich i Wschodnich poprzez Bukowinę, brzeżne łańcuchy Mołdawii i Wołoszczyzny aż do Campiny na południu Rumunii.

Sól pozyskiwana w Wieliczce i Bochni była ważnym przedmiotem wymiany handlowej krajowej i zagranicznej. Sprzedawano ją w Krakowie skąd rozpoczynała się jej „podróż”. Wozy załadowane solnym ładunkiem ruszały głównymi trasami szlaków handlowych, które pokrywały się z siecią dróg publicznych. W dobie średniowiecza król Kazimierz Wielki, zmierzając do ożywienia wymiany handlowej, przyczynił się do ożywienia handlu solą z Węgrami. Przez tereny objęte zasięgiem Karpackiej Mapy Przygody przebiegały trasy wiodące na Orawę i Spisz przez Myślenice, Jordanów, Jabłonkę i Twardoszyn. Używano także drogi z Krakowa lub Wieliczki przez Dobczyce, Mszanę Dolną, Klikuszową i Nowy Targ. Sól szła także głównym traktem węgierskim, czyli gościńcem wiodącym z Krakowa przez Bochnię, Czchów, Nowy Sącz lub Ryto na Piwniczną, a dalej do Lubowli, Lewoczy, Preszowa i Koszyc. Wywóz soli na Węgry zamarł w II połowie XVII wieku, z powodu wojen i zaostrzającej się polityki celnej.

Na prezentowanym szlaku znajdą się miejscowości leżące w granicach Karpackiej Mapy Przygody, których historia wiąże się z funkcjonowaniem dawnych szlaków handlowych, którymi przewożono sól, bądź z miejscami w których pozyskiwano ją korzystając z solanek. Niestety w miejscowościach tych brak obecnie zabytków związanych ściśle z historią soli. Najistotniejsze miejsca, obiekty i zabytki związane z dziejami soli znajdujące się w Wieliczce i Bochni leżą poza naszą mapą – dlatego jedynie o nich zasygnalizujemy.

Poza obszarem objętym zasięgiem Karpackiej Mapy Przygody znajdują się dwa najważniejsze dla historii soli w Małopolsce miejsca zawierające liczne i najbardziej reprezentatywne zabytki związane z historią soli – mowa oczywiście o Wieliczce i Bochni.

W tych miastach występują szczególnie korzystne warunki do eksploatacji złóż soli. Ich odkrycie w dobie średniowiecza zapoczątkowało historię jednego z ważniejszych historycznie gospodarczych przedsięwzięć polskich jakim stały się Żupy Krakowskie. Ich organizacja oparła się o ordynację króla Kazimierza Wielkiego z 1368 r., a obowiązywała aż do XVII w. Kopalnie należały do króla, a sól była jednym z regaliów królewskich, tak więc dochody z jej eksploatacji przypadały królewskiemu skarbowi. Zarządcą tego solnego przedsiębiorstwa był żupnik, powoływany od połowy XIII w.

Niezwykłym zabytkowym kompleksem jest Kopalnia soli w Wieliczce (ul. Daniłowicza 10, Wieliczka) znana na całym świecie. Przez wieki kopalnia była nieustannie eksploatowana – wydrążono w niej, na dziewięciu poziomach, ponad 2 tys. komór i prawie 300 km chodników.

Ciekawą ekspozycję oferuje także Muzeum Żup Krakowskich – Zamek Żupny oraz Rezerwat górniczy z najstarszym w Wieliczce szybem (ul. Zamkowa 8, Wieliczka). W zamku wielickim mieściła się siedziba zarządu kopalni od końca XIII w. do 1945 r.  Muzeum prezentuje jedną z największych wystaw górniczych Europy, rozmieszczoną w 17 oryginalnych wyrobiskach. Zwiedzać można także ekspozycję z najstarszym szybem z połowy XIII w., w którym odkryto relikty przedmiotów związanych z pracami górniczymi. 

Bochnia to miasto które liczy ponad 800 lat (najstarsza wzmianka pochodzi z 1198 r). To tutaj w 1248 r. odkryto po raz pierwszy w Polsce sól kamienną, a w 1251 r. uruchomiono jej wydobycie. Sól na stałe wpisała się w historię miasta i nadal ma wpływ na jego charakter. W Bochni zwiedzić można Kopalnię soli (ul. Solna 2, Bochnia; tel.(+48)146153600) oferującą zwiedzającym podziemną trasę turystyczną. W skład trasy wchodzi kilkanaście punktów, a każdy z bogatą historią. Jednym z nich jest Szyb Sutoris – wybity w połowie XIII wieku. To właśnie z nim wiąże się słynna legenda o pierścieniu św. Kingi, przypisująca jego odkrycie cudownemu odnalezieniu klejnotu wrzuconego przez księżną do szybu w węgierskiej kopalni w Marmarosz. W 1847 r. nad szybem zainstalowano pierwszą w kopalni bocheńskiej maszynę wyciągową o napędzie parowym. Obecne budynki nadszybia pochodzą z początku XX wieku i wykonane są w stylu późnego historyzmu z elementami secesji. W bocheńskiej kopalni oprócz szybów, traktów komunikacyjnych i komór oglądać można także piękną kaplicę św. Kingi z drewnianym ołtarzem, solnymi rzeźbami świętych z II poł. XIX w. oraz kaplicę Passionis ufundowaną w 1709 r. przez górników w XVI-wiecznej komorze Rozpora. Oferta kopalni unowocześniła się dzięki Podziemnej Ekspozycji Multimedialnej, dzięki której zwiedzający mogą zapoznać się z m.in. z rozwojem techniki górniczej i zawodami górniczymi.

Proponowana II trasa ujmuje zaledwie kilka miejscowości, leżących w obszarze zainteresowania Karpackiej Mapy Przygody, które znajdowały się na głównym trakcie handlowym, a ich dzieje wiążą się także z historią soli w Małopolsce.

Oglądaliśmy drogę: od ich granice aż do miasta dobra. Jechaliśmy do miasta broną, którą zowią Krakowska, ku górze od brony, ale dobrze kamieniem brukowano i na niektórych miejscach udylowano. Jechaliśmy przez miasto aż do Węgierskiej brony, wszędy dobrze brug wybrukowano, także i w bronie Węgierskiej dobrze brukowano, także i inne ulice dobrze ubrukowano.

Lustracja dróg, XVI w.