Karpacki szlak filmowy cz.3

W ramach Filmowego Szlaku Karpackiego zaprezentowane zostały dzieła filmowe, związane z kulturowym  i artystycznym dziedzictwem regionu, poprzez umiejscowienie akcji na terenie małopolsko – proszowskiego pogranicza. Zostały zakwalifikowane do jednej z dwóch podstawowych kategorii – film fabularny lub dokumentalny. Dla wielu wielbicieli kina odnajdywanie rzeczywistego miejsca akcji ulubionych filmów stanowi atrakcję i jest źródłem satysfakcji. Ogólnopolskim przykładem na wykorzystanie turystyki filmowej jest portal polskanafilmowo.pl.

W opracowaniu znalazły się zarówno filmy polskie jak i słowackie. Często stanowią dowód na to, jak wiele łączy oba kraje. Tak jest na przykład w przypadku legend o Janosiku, które są wspólne zarówno dla polskiego jak i słowackiego dziedzictwa. Swoje miejsce na szlaku znalazły zarówno popularne filmy, jak Tysiącletnia pszczoła Juraja Jakubisko, oraz te mało znane, ale warte obejrzenia, czego doskonałym przykładem jest piękny dokument Nataszy Ziółkowskiej – Kurczuk pod tytułem W Nowicy na końcu świata. 

Drugim elementem Filmowego Szlaku Karpackiego są sylwetki ludzi kina, którzy związanych z małopolsko – preszowskim pograniczem. To twórcy (reżyserzy, aktorzy, scenarzyści), którzy tu się urodzili, czasem tworzyli. Każdy z artystów został przypisany do miejscowości, z której pochodzi.

2006 Fanaa, reż. Kunal Kohli

Fabuła

            Bollywood to popularna nazwa największego indyjskiego centrum kinematograficznego, które znajduje się w Bombaju. Już w latach sześćdziesiątych hinduska produkcja przewyższyła ilością amerykańską. Dziś indyjska kinematografia jest największą na świecie.

            Produkcje Bollywood są bardzo charakterystyczne – to najczęściej kilkugodzinne barwne, nadekspresyjne aktorsko widowiska. Zwykle zawierają elementy taneczno – śpiewane, jak musicale, do których zachodni widz jest przyzwyczajony. Najczęściej są to melodramaty, nierzadko o sensacyjnym charakterze.

            Podobnie jest w przypadku zrealizowanego w 2006 roku filmu Fanaa. Część akcji filmu rozgrywa się w Kaszmirze, skąd pochodzi główna bohaterka. Z powodu zagrożenia atakami terrorystycznymi, ekipa zrezygnowała z realizacji zdjęć w tym rejonie. Zamiast Kaszmiru wybrano Tatry – okolice Kościeliska i Zakopanego.

            Fanaa to sztandarowe dzieło bollywoodzkie, barwne i melodramatyczne. Film wyreżyserowany został przez Kunala Kohli a zagrali w nim jedni z najpopularniejszych w Indiach aktorzy – Aamir Khan i Kajol. Dla polskiego widza najwięcej satysfakcji sprawia widok Tatr udających góry Kaszmiru i tatrzański, drewniany dom o bardzo znajomo wyglądającej architekturze.

Produkcja: Indie

Reżyseria: Kunal Kohli

Scenariusz: Shibani Bathija

Zdjęcia: Ravi K. Chandran

Plenery: Indie, Dolina Chochołowska, Siwa Polana, Polana Biały Potok, Dolina Lejowa

Wystąpili:

Kajol – Zooni Ali Beg

Aamir Khan – Rehan Quadri

2007 Wysokie Tatry - dziki świat zastygły w czasie (Vysoké Tatry - divocina zamrznuta v case), reż. Pavol Barabáš

Dokument

Pavol Barabáš nakręcił o Tatrach kilka filmów dokumentalnych. Najbardziej znane to Tatrzańskie misterium z 2003 roku, Wysokie Tatry – dziki świat zastygły w czasie z 2007 i Cisza nad obłokami. Medytacja tatrzańska z 2009. To reżyser, który kocha góry i potrafi o nich opowiadać z niezwykłą wrażliwością. Przenosi widza w świat tatrzańskich szczytów i niezmiennie zachwyca pięknem obrazów.

Podobnie jest w przypadku filmu Wysokie Tatry - dziki świat zastygły w czasie. Autor w głównej roli obsadził w nim tatrzańska przyrodę, zwierzęta, które zamieszkują te tereny.

Samo słowo Tatry podobno oznaczało kiedyś pasmo skał. Były ziemią trudną do zdobycia, nieprzyjazną człowiekowi. Z powodu legend i przekazywanych z pokolenia na pokolenie wierzeń, ludzie niechętnie zapuszczali się w tatrzańskie lasy w obawie przed niebezpieczeństwem. Tatry były królestwem zwierząt.

Na ekranie autor snuje opowieści o kolejnych tatrzańskich gatunkach. Zwierzęta polują na siebie, ale nawet dla najsilniejszych to człowiek pozostaje największym zagrożeniem. I to on musi się starać, żeby ten świat nie zginął. Film staje się manifestem z jasnym przesłaniem końcowym. Od nas zależy, czy dziki, tatrzański świat nadal będzie zastygły w czasie.

Produkcja: Austria, Niemcy, Słowacja

Reżyseria: Pavol Barabáš

Scenariusz: Pavol Barabáš

Zdjęcia: Tomáš Hulík

Plenery: Tatry

2008 Wino truskawkowe, reż. Dariusz Jabłoński

Fabuła

            Akcja filmu Dariusza Jabłońskiego Wino truskawkowe rozgrywa się na terenie województwa podkarpackiego. Większość zdjęć zrealizowanych została w Jaśliskach (wieś położona w Beskidzie Niskim). Ponieważ jednak część materiału została nakręcona na terenie Magurskiego Parku Narodowego, leżącego na granicy województw małopolskiego i podkarpackiego a same Jaśliska graniczą z krajem Preszowskim, Wina truskawkowego nie powinno zabraknąć w Filmowym Szlaku Karpackim.

            Film jest adaptacją Opowieści galicyjskich Andrzeja Stasiuka. Obraz wsi beskidzkiej, rządzącej się swoimi niezmiennymi od lat prawami i tradycjami, jest dowodem na istnienie słowiańskiego realizmu magicznego. To miejsce poza czasem, którego mieszkańcy żyją własnym rytmem i wedle swoich zasad.

Jak na magiczne miejsce przystało, tak i w filmowych Żłobiskach mamy lokalną piękność – czarnowłosą Słowaczkę. Jest jedyną sportretowaną kobietą w filmowym męskim świecie.

            Magia ekranowej wsi gdzieś w zapomnianym Beskidzie Niskim zachęca do jego odwiedzenia. Tym bardziej warto, że to najrzadziej odwiedzane polskie góry a zarazem jedne z najpiękniejszych.

Produkcja: Polska, Słowacja

Reżyseria: Dariusz Jabłoński

Scenariusz: Andrzej Stasiuk, Dariusz Jabłoński

Zdjęcia: Tomasz Michałowski

Plenery: Jaśliska, okolice Krosna, Dukla, Magurski Park Narodowy

Wystąpili:

Jiří Macháček – Andrzej

Zuzana Fialov‡ - Lubica 

Marian Dziędziel – Kościejny

Jerzy Radzwiłowicz – Ksiądz

Maciej Stuhr – Janek

2008 Ślepa miłość (Slepé lásky), reż. Juraj Lehotský

Dokument

            Ślepa miłość to dokument opowiadający z zabawny i ciepły sposób o miłości osób niewidomych. Składa się z czterech odrębnych historii.

Pierwsza opowiada o małżeństwie. Peter jest nauczycielem muzyki w szkole w Lewoczy i przygotowuje dzieci do występu w zbliżającym się koncercie. Druga przedstawia młodą parę – Miro jest Romem, kocha Monikę, ale jej rodzice są niechętni ich związkowi. Trzecia historia prezentuje losy małżeństwa, które spodziewa się dziecka. Zastanawiają się, czy dziecko będzie niewidome i jak sobie poradzą z nowymi obowiązkami. Ostatnia historia portretuje niewidomą nastolatkę, Zuzannę, która przez Internet poznaje chłopaka, ale boi się powiedzieć mu, że jest niewidoma.

Reżyser cierpliwą obserwacją doprowadza historie do końca. Przeplatając opowieści pokazuje nam finałowy występ podopiecznych Petera, dowiadujemy się, że dziecko Eleny widzi, Miro i Monika mimo przeciwności zostają razem. Zuzanna nadal marzy o idealnej miłości.

            Dzieło Juraja Lehotský zostało dostrzeżone też poza granicami Słowacji.  Film Ślepa miłość otrzymał nagrodę Międzynarodowego Stowarzyszenia Kin Artystycznych (CICAE) w Cannes. Juraj Chlpík, autor zdjęć do dokumentu został wyróżniony w Konkursie Pełnometrażowych Filmów Dokumentalnych na festiwalu Camerimage.

Produkcja: Słowacja

Reżyseria: Juraj Lehotský

Scenariusz: Marek Leščák, Juraj Lehotský

Zdjęcia: Juraj Chlpík

Plenery: Levoča, Nováky, Trenčín, Zvolen, Unín, Tučepi (Chorwacja)

2009 Janosik. Prawdziwa historia, reż. Agnieszka Holland, Katarzyna Adamik

Fabuła

Próba zmierzenia się z legendą nigdy nie jest prosta. Dla reżyserek filmu Janosik. Prawdziwa legenda wyzwanie było podwójne – po pierwsze postanowiły zweryfikować legendę bohatera, po drugie – zmierzyć się z dodatkowym mitem, wykreowanym przez Passendorfera bohaterem zagranym przez Marka Perepeczko.

Janosik był zbójnikiem, który został skazany w wieku dwudziestu trzech lat i powieszony na haku w 1713 roku. Prawdziwy Jura Janosik był Słowakiem. Jego tożsamość narodowa jest jednak mniej ważna. Trzysta lat temu świadomość narodowa w Karpatach nie była tak wyraźna jak dzisiaj. Janosik był przede wszystkim góralem. Polacy, Czesi, Słowacy i Madziarzy żyli obok siebie i mieli własną, odrębną kulturę. Więcej mieli wspólnego ze sobą, niż z narodami, z których się wywodzili.

W filmie zostały przesunięte akcenty w stosunku do istniejących w kulturze wyobrażeń bohatera. Janosik już nie tylko rabuje majątki bogatych, żeby rozdawać biednym. Teraz rozdaje, tylko wtedy kiedy ma na to ochotę. Co pozostało z opowieści o Janosiku? Wbrew tytułowi legenda. Na szczęście.

Produkcja: Czechy, Polska, Słowacja, Węgry

Reżyseria: Agnieszka Holland, Kasia Adamik

Scenariusz: Eva Borušovičová

Zdjęcia: Martin átriba

Plenery: zamki w Wiśniczu i Niedzicy, skansen w Nowym Sączu, Zakopane, Dolina Chochołowska.

Wystąpili:

Václav Jiráček – Janosik

Ivan Martinka - Uhorczyk

Danuta Szaflarska - Babcia Janosika

2009 W Nowicy na końcu świata, reż. Natasza Ziółkowska – Kurczuk

Dokument

            Polska strona Łemkowszczyzny obejmowała teren od Wysokiego Działu w Bieszczadach, po dolinę Popradu w Beskidzie Sądeckim, oraz tak zwaną Ruś Szlachtowską na pograniczu Małych Pienin i Beskidu Sądeckiego. Po stronie słowackiej obejmuje pas Beskidów. Łemkowie to wschodniosłowiańska, ruska grupa etniczna. W Polsce w 2005 roku język łemkowski został uznany za język mniejszościowy. Polscy Łemkowie są wyznania prawosławnego lub są wierni ukraińskiej cerkwi greckokatolickiej.

            W 1947 roku większość zamieszkujących południową Polskę Łemków została przesiedlona w ramach akcji Wisła. Część miejscowości położonych w Beskidzie Niskim na skutek wysiedlenia mieszkańców przestała istnieć. Niektóre przetrwały. Jedną z takich wsi jest położona w Beskidzie Niskim na terenie gminy Uście Gorlickie Nowica.

            Podzielony na cztery części, zatytułowane zgodnie z porami roku, dokument Nataszy Ziółkowskiej – Kurczuk prezentuje Nowicę, jej rdzennych mieszkańców pochodzenia łemkowskiego, oraz napływowych, którzy zachwyceni atmosferą spokojnej, górskiej miejscowości osiedlili się tu. Nowica przed akcją Wisła liczyła przeszło dwieście numerów. Teraz wraz z niedaleko położonym Przysłopem, zaledwie nieco powyżej trzydziestu. Dla wielbicieli Beskidu Niskiego pozycja obowiązkowa.

Produkcja: Polska

Reżyseria: Natasza Ziółkowska – Kurczuk

Scenariusz: Natasza Ziółkowska – Kurczuk

Zdjęcia: Tomasz Madejski, Tomasz Michałowski

Plenery: Nowica

2009 Na każde wezwanie Naczelnika, reż. Anna Maria Filipow

Dokument

(…) na każde wezwanie Naczelnika lub jego Zastępcy - bez względu na porę roku, dnia i stan pogody - stawię się w oznaczonym miejscu i godzinie odpowiednio na wyprawę zaopatrzony i udam się w góry według marszruty i wskazań Naczelnika lub jego Zastępcy w celu poszukiwań zaginionego i niesienia mu pomocy. Fragment przysięgi, jaką składa każdy nowoprzyjęty członek Tatrzańskiego Ochotniczego Pogotowia Ratunkowego posłużył za tytuł filmu, który uświetnił obchody stulecia organizacji.

Idea powołania do życia Tatrzańskiego Ochotniczego Pogotowia Ratunkowego powstała w 1908 roku. Planowano utworzenie organizacji na wzór działającej w Alpach. TOPR zarejestrowany został 29 października 1909 roku.

Film Anny Marii Filipow opowiada historię stowarzyszenia. Wspominane są najtrudniejsze akcje, które zakończyły się sukcesem. Przywoływane są też tragiczne wypadki, jak choćby śmierć podczas akcji ratunkowej jednego z pierwszych ratowników, Klemensa Bachledy w 1910 roku lub wypadek śmigłowca W-3 Sokół wskutek którego zginęły cztery osoby – piloci (Bogusław Arendarczyk i Janusz Rybicki) i ratownicy (Janusz Kubica i Stanisław Mateja). Wspomniany jest też najtragiczniejszy w polskich Tatrach wypadek lawinowy, który pochłonął osiem śmiertelnych ofiar – licealistów z Tychów.

Produkcja: Polska

Reżyseria: Anna Maria Filipow

Scenariusz: Wojciech Fusek

Zdjęcia: Andrzej Skoczylas, Łukasz Rzepka, Bartek Serafiński

Plenery: Zakopane, Tatry

2010 – 2012 Szpilki na Giewoncie, reż. Robert Wichrowski, Filip Zylbert, Radosław Piwowarski

Fabuła, serial

            Serial opowiada historię dziewczyny z Warszawy, która wbrew swojej woli zostaje przeniesiona do oddziału firmy w której pracuje w Zakopanem. Niestety, poza pięknymi zdjęciami Tatr i Zakopanego, serial nie oferuje ani ciekawej historii, ani interesujących bohaterów.

Zderzenie Warszawy z Zakopanem jest przerysowane i czarno – białe. Wizerunek Podhala wydaje się odległy o całe mile świetlne od stolicy. Zakopane wygląda jak pocztówka – Górale chodzą ubrani w tradycyjne stroje, mówią niezrozumiałą dla mieszkańców innych części Polski gwarą.

            Kilka lat temu Amerykanie nakręcili kultowy dziś serial Przystanek Alaska. Pomysł  podobny – mieszkaniec Nowego Jorku trafia na Alaskę, gdzie jest zmuszony pracować i mieszkać. Podobnie jak w Szpilkach na Giewoncie trafia tam wbrew swej woli. Stopniowo bohaterowie obu seriali zaczynają doceniać życie w małych społecznościach. Na tym jednak podobieństwa się kończą. W przypadku Przystanku Alaska faktyczna przepaść jest ogromna, w Szpilkach na Giewoncie – różnice kulturowe są uwypuklane na siłę.

Produkcja: Polska

Reżyseria: Robert Wichrowski, Filip Zylbert, Radosław Piwowarski

Scenariusz m.in.: Radosław Figura, Paweł Trześniowski, Anita Nawrocka

Zdjęcia m.in.: Jacek Fabrowicz, Dominik Struss

Plenery: Zakopane, Warszawa

Wystąpili:

Magdalena Schejbal – Ewa Drawska

Krzysztof Wieszczek – Bartłomiej Bachleda

Jan Wieczorkowski – Mateusz Rybicki

Billy Wilder – Sucha Beskidzka / Polska

Jeden z najpopularniejszych amerykańskich reżyserów urodził się w 1906 roku w Suchej Beskidzkiej. Dzieciństwo spędził w Wiedniu, potem przeniósł się do Berlina, gdzie kontynuował karierę dziennikarską i zajął się pisaniem scenariuszy. Współpracował przy filmach Ludzie w niedzielę Siodmaka, Reporter i Z rozkazu księżniczki Lamprechta.

            W 1933 roku, po dojściu nazistów do władzy, wyjechał do Paryża, a następnie do Stanów Zjednoczonych. Tu stworzył, już jako reżyser, swoje największe dzieła, dziś stanowiące żelazny kanon historii kinematografii: Podwójne ubezpieczenie oraz Stracony weekend, który nagrodzony Oscarami za reżyserię, scenariusz i najlepszą rolę męską zapewnił Wilderowi czołową pozycję wśród hollywoodzkich sław.

Kolejnego Oscara za reżyserię otrzymał Wilder za jedno z najpiękniejszych autotematycznych dzieł – Bulwar Zachodzącego Słońca. Kolejne jego filmy to kolejne sukcesy: Słomiany wdowiec, Pół żartem, pół serio, oraz nagrodzona kolejnym Oscarem za reżyserię i film roku Garsoniera. Billy Wilder zmarł w 2002 roku w Beverly Hills.

            Chociaż Wilder spędził w Suchej Beskidzkiej tylko kilka pierwszych lat swojego życia, miasto upamiętniło pamięć reżysera nadając w 1996 roku jego imię jednej z ulic.

Wybrana filmografia (jako reżyser):

1944 Podwójne ubezpieczenie

1945 Stracony weekend

1950 Bulwar Zachodzącego Słońca

1954 Sabrina

1955 Słomiany wdowiec

1957 Świadek oskarżenia

1959 Pół żartem, pół serio

1960 Garsoniera

1981 Najlepszy kumpel

Danuta Szaflarska – Kosarzyska / Polska

Jedna z największych polskich aktorek powojennego kina urodziła się w 1915 roku w Kosarzyskach (wieś koło Piwnicznej). Jest aktorką filmową i teatralną. W 1939 roku ukończyła Państwowy Instytut Sztuki Teatralnej w Warszawie.

            W kinie debiutowała w 1946 roku. Wystąpiła wtedy w dwóch filmach: Dwie godziny w reżyserii Józefa Wyszomirskiego i Stanisława Wohla oraz Zakazane piosenki Leonarda Buczkowskiego. Po udziale w równie znanym i udanym Skarbie, również w reżyserii Buczkowskiego, Szaflarska stała się jedną z najpopularniejszych gwiazd polskiego kina powojennego.

            Wystąpiła w kilkudziesięciu filmach, z czego najbardziej znane to: Dziś w nocy umrze miasto Jana Rybkowskiego, Ludzie z pociągu Kazimierza Kutza, Dolina Issy Tadeusza Konwickiego, Korczak Andrzeja Wajdy i Diabły, diabły Doroty Kędzierzawskiej.

            Mimo podeszłego wieku Danuta Szaflarska występuje do dziś. W ostatnich latach stworzyła przejmująca kreację w filmie Pora umierać Doroty Kędzierzawskiej. W 2009 roku wcieliła się w babkę Janosika w najnowszej interpretacji legendy autorstwa Agnieszki Holland i Katarzyny Adamik (Janosik. Prawdziwa historia).

Wybrana filmografia (jako aktorka):

1946 Zakazane piosenki

1946 Dwie godziny

1948 Skarb

1956 Zemsta

1961 Dziś w nocy umrze miasto

1961 Ludzie z pociągu

1982 Dolina Issy

1990 Korczak

1991 Pożegnanie z Marią

1993 Pajęczarki

1989 Nic

1999 Tydzień z życia mężczyzny

2000 Żółty szalik

2001 Listy miłosne

2007 Pora umierać

2009 Janosik. Prawdziwa historia

Julian Józef Antonisz (właściwe nazwisko: Julian Józef Antoniszczak) – Nowy Sącz / Polska

Julian Józef Antoniczczak, był jednym z najbardziej interesujących twórców filmów animowanych w Polsce. Urodził się w Nowym Sączu 8 listopada 1941 roku. Artystą był reżyserem filmów animowanych, kompozytorem, wynalazcą i plastykiem. W 1965 roku ukończył Wydział Malarstwa i Grafiki na Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie.

Był współzałożycielem krakowskiego Studia Filmów Animowanych, w którym konsekwentnie realizował firmy techniką noncamerową, polegającą na bezpośrednim rysowaniu lub malowaniu na taśmie filmowej.

Debiutował w 1967 roku filmem Fobia, dziesięciominutową, noncamerową animacją. Do jego najbardziej znanych dzieł należą Jak działa jamniczek z 1971 roku, …Te wspaniałe bąbelki w tych pulsujących limfocytach z 1973 oraz tworzone przez wiele lat kolejne numery Polskiej Kroniki Non-Camerowej.

Nagradzany na wielu festiwalach w kraju i za granicą twórca zmarł 31 stycznia 1987 roku w Lubniu niedaleko Myślenic. Jest bohaterem filmu Non camera Krzysztofa Gradowskiego.

Wybrana filmografia:

1967 Fobia – realizacja

1971 Jak działa jamniczek – realizacja, muzyka

1973 …Te wspaniałe bąbelki w tych pulsujących limfocytach – realizacja, scenariusz, scenografia, muzyka

1978 Ludzie więdną jak liście… - realizacja, muzyka

1979 Ostry film zaangażowany. Non camera – realizacja, muzyka

1981 Polska Kronika Non – Camerowa nr 1 – realizacja, muzyka

1985 Polska Kronika Non – Camerowa nr 8. 1983 Wydanie A – realizacja