Dawno, dawno temu, gdy Karpaty były morzem…

Poruszając się w obrębie Karpat możemy podziwiać malownicze widoki: początkowo, idąc z północy na południe, lekko pofalowane tereny (pogórza), przechodzące następnie w coraz to wyższe góry porozdzielane dolinami i kotlinami. Taki krajobraz możemy podziwiać obecnie. Dobrze jednak jest mieć świadomość, że nie zawsze te tereny tak wyglądały. Kiedyś, w stosunkowo nie tak dawnej przeszłości geologicznej, teren ten pokrywało morze, w którym kwitło bogate życie. Karpaty należą do tak zwanych alpidów, czyli łańcuchów górskich powstałych podczas ostatnich wielkoskalowych ruchów górotwórczych – orogenezie alpejskiej. Powstanie Karpat należy wiązać z powolną wędrówką kontynentu afrykańskiego w kierunku północnym i jej naciskiem na kontynent euroazjatycki.

Od około 150 do 20 milionów lat temu na obszarze obecnych Karpat znajdowało sie morze Tetydy, które tworzyło ogromny zbiornik sedymentacyjny. Morze Tetydy było poprzedzielane podłużnymi wzniesieniami o mniej więcej równoleżnikowym przebiegu – tak zwanymi kordylierami. W wyniku np. wstrząsów sejsmicznych, ze zboczy kordylier do morza dostawały sie różne okruchy skalne: iły, muły, piaski i żwiry. Następnie za pomocą prądów zawiesinowych materiał okruchowy był przenoszony na jego dno. Ze względu na swój ciężar i miejsce osadzania materiał podlegał sortowaniu. Materiał ten w wyniku procesu lityfikacji zamieniał się w skały. Ze żwirów tworzyły się zlepieńce, ziarenka piasku zamieniały się w piaskowce, iły w iłowce, a muły w mułowce. Proces ten powtarzał sie kilkukrotnie. W ten sposób utworzyły się tak zwane osady fliszowe.

Na skutek przesuwania się ku północy płyty afrykańskiej morze Tetydy zmniejszało się, a osady w nim zgromadzone ulegały zgniataniu. Około 25 milionów lat temu, na przełomie paleogenu i neogenu, nastąpiło wypiętrzenie i pofałdowanie osadów. Masy skalne zostały oderwane od podłoża i w formie płaszczowin przesunięte ku północy na osady powstałego przed czołem Karpat zapadliska. Nagromadzone osady fliszowe tworzyły charakterystyczne, naprzemian leżące warstwy głównie piaskowców i mułowców. Z tego typu skał zbudowane są całe Karpaty Zewnętrzne – czyli teren na północ od Pienińskiego Pasa Skałkowego.

Przedstawiony powyżej proces tworzenia się fliszu karpackiego jest bardzo ogólny i tylko nakreśla problematykę tematu. Procesy, które doprowadziły do powstania Karpat fliszowych były bardzo skomplikowane i długotrwałe. Warto wspomnieć, że w tych utworach tworzyły się różnego rodzaju struktury sedymentacyjne i tektoniczne, dzięki którym geolodzy są w stanie odtworzyć historię Karpat, a które teraz możemy obserwować w skałach. Odnalezienie i nazwanie takich struktur z pewnością może okazać się przyjemną zabawą w trakcie pieszych wędrówek. Na zdjęciach poniżej przedstawione są tylko nieliczne z nich.

Struktury sedymentacyjne powstają w różny sposób. Można je podzielić na pierwotne, czyli powstałe podczas osadzania materiału lub przed jego lityfikacją, oraz wtórne, zwykle diagenetyczne. Formy pierwotne występują częściej i można je podzielić ze względu na procesy, które przyczyniły się do ich powstawania. Wyróżnia się struktury: depozycyjne, erozyjne, biogeniczne i deformacyjne.

Struktury tektoniczne to takie, które powstały wskutek różnorakich i zmiennych w czasie pól naprężeń. Struktury tektoniczne można najprościej podzielić na dwa rodzaje: ciągłe i nieciągłe. Do ciągłych zalicza się przede wszystkim fałd czy fleksura. W zależności od stopnia pochylenia fałdu można wyróżnić miedzy innymi: fałdy stojące, pochylone, obalone i leżące (rys). Do podstawowych struktur nieciągłych zalicza się uskok. Charakteryzuje się on przesunięciem warstw skalnych wzdłuż linii pęknięć. W zależności od kąta i kierunku przesunięcia wyróżnia się różne typy: przesuwczy, odwrócony, normalny (rys).