Karpaty dla Pielgrzyma

Odwiedzanie miejsc kultu w Europie upowszechniło się w średniowieczu. Pielgrzymki te miały głównie charakter wotywny – podejmowano je by wyjednać sobie określone łaski lub też w ten sposób wyrazić skruchę i odpokutować za popełnione grzechy. Pielgrzymowali wszyscy – od panujących po biedaków. Odwiedzano sanktuaria pańskie (związane z kultem Jezusa), maryjne i miejsca kultu świętych. Odbierały tu cześć słynące łaskami wizerunki, jak obrazy i rzeźby, a także relikwie. Pielgrzymowanie wypracowało swoiste formy pobożności i rytuały. Było przez wieki także ważnym elementem poznawania świata.

Mieszkańcy polskich wsi i miasteczek, podobnie jak w całej Europie, najczęściej uczestniczyli w zorganizowanych pielgrzymkach, odbywanych do najbliższego sanktuarium. Peregrynowali też niekiedy do odległych miejsc kultu o dużym zasięgu oddziaływania. Sporadycznie pojedyncze osoby wędrowały nawet do Ziemi Świętej.

Dla Beskidów Zachodnich najczęściej uczęszczanym sanktuarium była Kalwaria Zebrzydowska, dla Beskidów Wschodnich – Kalwaria Pacławska, Podhale pielgrzymowało do Ludźmierza, a mieszkańcy Sądecczyzny odwiedzali chętnie Tuchów, Limanową, Dobrą. Odwiedzano też inne, znajdujące się w okolicy sanktuaria, głównie maryjne.

W każdej wsi było kilku mężczyzn, nazywanych przewodnikami, którzy zajmowali się prowadzeniem pielgrzymek. Znali oni najdogodniejsze drogi do sanktuarium, byli zorientowani w możliwościach noclegów, wreszcie posiadali znajomość szeregu modlitw i pieśni pielgrzymkowych. Pielgrzymki wyruszały po mszy świętej odprawionej w kościele parafialnym. W niektórych częściach Podkarpacia istniał zwyczaj odprowadzenia pielgrzymów przez resztę mieszkańców aż do granicy wsi, gdzie pod przydrożną figurą wspólnie się modlono. Tu też oczekiwano wracających pielgrzymów. Osoby często biorące udział w pielgrzymkach cieszyły się powszechnym szacunkiem mieszkańców wsi.

Dzięki pielgrzymkom do wielu środowisk wiejskich i małomiasteczkowych trafiały kupowane w sanktuariach dewocjonalia i wizerunki religijne.

Obecnie formy pielgrzymowania uległy zasadniczym zmianom. Coraz rzadziej pielgrzymi wędrują pieszo, podróżując z reguły wynajętymi autobusami. W zapomnienie odchodzi wiele dawnych pielgrzymkowych pieśni, zastępowanych chętnie nowymi. Jedno pozostaje niezmienne: wiara w skuteczność peregrynacji i potęgę sacrum.

Ruch pielgrzymkowy jest też współcześnie przedmiotem naukowych badań i opracowań. Przoduje tutaj działający na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie Zakład Geografii Religii, utworzony w 1994 r. przez prof. Antoniego Jackowskiego. Wydaje on periodyk pt. „Peregrinus Cracoviensis”, gdzie publikowane są artykuły związane z tematyką pielgrzymkową.