Legenda o Perłowiczu – Przełom Pieniński, Pieniński Park Narodowy, Czerwone Wierchy

Wśród podań o powstaniu karpackich masywów górskich, przełomów bądź ich nazw bardzo ciekawą legendą jest opowiadanie o Perłowiczu. Podobnie jak św. Kinga szukająca schronienia przed Tatarami, postać ta miała przyczynić się do stworzenia Pienin i Pienińskiego Przełomu. Efekt jego działań jest również ciekawym wyjaśnieniem nazwy masywu Czerwonych Wierchów.

W podaniu[1] główny bohater, widząc nieszczęścia, jakie spadły na mieszkańców Pienin z powodu ich chciwości i ciekawości, postanowił wybawić ich z niedoli. Pogrążony w modlitwie doznał widzenia i ukazała mu się lilia. Wskazała mu miejsce, gdzie miał znaleźć palicę, tj. drewniany kij pasterski, dzięki któremu można zgładzić winowajcę wszystkich nieszczęść – króla węży. Bez zwłoki wyruszył na poszukiwanie owej broni. Gdy ją znalazł we wskazanym miejscu, Perłowicz bezskutecznie usiłował ją podnieść. Lilia ponownie mu się ukazała. Tym razem obiecała, że zdoła ruszyć kij z miejsca w zamian za obietnicę poślubienia jej. Przysiągł wiec lilii ślub, chwycił w dłoń mocno palicę i wyruszył w Tatry, gdzie zamieszkiwał król węży. Nieustraszony Perłowicz dopadł go w końcu, ale ten zaczął uciekać, cielskiem wił się w skałach i ziemi. W końcu śmiałek zadał wężowi śmiertelny cios, a krew pokonanego gada oblała okoliczne skały, skąd wzięła się ich barwa i nazwa. Gdy Perłowicz wracał, zauważył, iż wąwozem wyrytym przez węża płynęła już rzeka – Dunajec. Zgodnie ze złożoną przysięgą Perłowicz poślubił lilię.

Przełom Pieniński, o którym mowa w legendzie, rozciąga się na długości około 8 km pomiędzy Sromowcami Niżnymi a Szczawnicą. Pieniny to najbardziej wysunięta na północ część 600-kilometrowego łańcucha skał wapiennych zwanych Pienińskim Pasem Skałkowym. Kulminacyjne spiętrzenie w grupie Pienin Centralnych osiąga niemal 1000 m n.p.m. Powstało w wyniku ruchów górotwórczych skalnych płaszczowin, które nasuwały się na siebie, spiętrzały i pękały. Przełomy rzek natomiast zawdzięczają swoje ukształtowanie głównie erozyjnym siłom spływających wód i długotrwałym procesom atmosferycznym. Skalne ściany przełomu zbudowane są przede wszystkim z tzw. wapieni pienińskich i osiągają wysokość niekiedy 300 m. Przeważnie pokryte są jodłą, bukiem lub niekiedy świerkiem. Na urwiskach zachowały się cisy, zaś na niedostępnych miejscach na stromych skałach, takich jak np. Sokolicy, przetrwały sosny reliktowe, których nazwa podkreśla ich pochodzenie z okresu sprzed zlodowacenia. W pobliżu Trzech Koron można też natrafić na lipę szerokolistną, gdzie indziej na modrzew polski. Pieniny i Przełom Pieniński można podziwiać zarówno z tratw flisackich na spływie Dunajcem jak i udając się pieszo lub rowerem drogą Pienińską, która prowadzi od Szczawnicy do Czerwonego Klasztoru niemalże całkowicie po stronie słowackiej.

Pieniński Park Narodowy jest najstarszym parkiem w Polsce. Utworzony został w 1932 r. i jest udostępniony do zwiedzania. Już za sprawą członków szlacheckiego rodu Drohojowskich[2], którzy dostrzegli piękno tych okolic w XIX w., próbowano tereny te objąć ochroną. Dopiero w 1921 r. założyli oni tutaj prywatny rezerwat przyrodniczy. Park charakteryzuje się dużą różnorodnością biologiczną. Wyodrębniono tu 12 naturalnych i 9 zastępczych zbiorowisk roślinnych. Z tych pierwszych szczególne miejsce zajmują murawy naskalne, które są siedliskiem pienińskich endemitów, reliktów oraz roślin wysokogórskich. Spośród ekosystemów zastępczych, tj. wykształconych pod wpływem tradycyjnej gospodarki rolnej, na szczególną uwagę zasługują storczyki, które porastają całe łąki. Na terenie parku występuje ponad 1100 gatunków różnych roślin, wśród nich wiele jest pod ochroną. Należą do nich m.in.: jałowiec Sawina, złocień Zawadzkiego, mniszek pieniński i pszonak pieniński. Tereny te zamieszkuje 6,5 tysiąca różnych gatunków zwierząt jak: rysie, wydry, puchacze, bociany. W okolicy Pienińskiego Parku Narodowego znajduje się sztuczny zbiornik retencyjny – Jezioro Czorsztyńskie, które powstało po spiętrzeniu rzeki Dunajec. Zapora jest typu ziemnego, najwyższą wśród małopolskich i polskich konstrukcji tego typu (56 m). Nie licząc zapory w Świnnej Porębie, której zakończenie budowy planowane jest na 2014 r., Jezioro Czorsztyńskie jest najmłodszą zaporą w Małopolsce, bowiem została oddana do użytku w 1997 r.[3]

Wzdłuż grzbietu Tatr Zachodnich ciągnie się masyw górski Czerwone Wierchy, którego progami przechodzi granica polsko-słowacka. Ze szczytów wzdłuż całego masywu roztaczają się rozlegle widoki. W okresie letnim teren jest łatwo dostępny dla turystów. Szczyty są łagodne i trawiaste. Natomiast zbocza poniżej kończą się stromymi, kilkusetmetrowymi urwiskami. Masyw jest szczególnie interesujący ze względu na szereg jaskiń znajdujących się tutaj. Wśród nich są największe w Tatrach: Jaskinia Wielka Śnieżna, Śnieżna Studnia, Jaskinia Wysoka – Za Siedmiu Progami, Jaskinia Mała w Mułowej, Ptasia Studnia. Do taternictwa jaskiniowego przez cały rok udostępniona jest Jaskinia Miętusia i za wyjątkiem okresu od kwietnia do połowy czerwca – Jaskinia Marmurowa. Masyw jest porośnięty rośliną o nazwie sit skucina, która jesienią – a nawet już w połowie lata – przebarwia się na czerwono, nadając stokom czerwono-brązową barwę. Właśnie od tej rośliny wzięła się nazwa masywu.

[1] W oparciu o „Legendy Pienin” autorstwa dr Urszuli Janickiej-Krzywdy

[2] Członkowie rodu Drohojowskich spoczywają na cmentarzu w Sromowcach Wyżnych.

[3] Więcej na ten temat: trasa tematyczna Zapory i Jeziora.