Kotły (cyrki, kary) lodowcowe – Dolina Pięciu Stawów Polskich

Klasycznymi formami erozyjnej działalności lodowców górskich są tak zwane kotły lodowcowe. Inne nazwy tej samej formy to cyrki lub kary. Powstają one w miejscu dawnych pól firnowych, czyli miejsc w których „rodzi się” lodowiec.

Do utworzenia się lodowca niezbędne są dwa czynniki: klimatyczny i orograficzny. Pierwszy z nich określa granicę wysokości powyżej której roczna ilość opadów śniegu przeważa nad topnieniem – w związku z tym dochodzi do powiększania się ilości śniegu. Drugi czynnik – orograficzny, decyduje czy ukształtowanie terenu pozwala na gromadzenie się śniegu – w tym celu konieczne jest wywłaszczenie lub obniżenie terenu.

Zazwyczaj takie miejsca znajdują się w górnym zakończeniu dolin górskich. Jeśli oba te czynniki są spełnione dochodzi do gromadzenia się śniegu, który następnie przekształca się w firn – formę pośrednią pomiędzy śniegiem a lodem. Jeśli dojdzie do zgromadzenia się odpowiedniej ilości śniegu i firnu, lód zaczyna „płynąć”, erodując dno pola firnowego.

Charakterystyczną cechą kotłów lodowcowych jest to, że od trzech stron są one zwykle otoczone stromymi szczytami górskimi, a z czwartej strony niskim progiem (tak zwanym ryglem), za którym znajduje się dolina U kształtna.

W Tatrach praktycznie każde jezioro znajdujące się w górnym zakończeniu doliny zlokalizowane jest w misie kotła lodowcowego. Najbardziej spektakularnym przykładem tych form jest dolina Pięciu Stawów Polskich oglądana podczas zejścia z Zawratu. Mniej zaawansowanym piechurom można polecić widok Morskiego Oka i Czarnego Stawu pod Rysami w dolinie Rybiego Potoku oglądany z werandy schroniska zlokalizowanego na ryglu.