ZAMEK W CZORSZTYNIE

Pierwotnie zamek leżący na lewym brzegu Dunajca zajmował prawie cały szczyt wzniesienia. Zbudowany z kamienia, posiadał budynek mieszkalny po stronie południowej. Wjazd znajdował się od zachodu, gdzie było aż dwie bramy. Istniało także podzamcze, na którym zachowały się fragmenty murów dawnej zabudowy, m.in. czworoboczna wieża z pięcioma piętrami. Zachowały się też fragmenty murów otaczających dziedziniec zamku dolnego. Po ostatniej renowacji odkryto i zabezpieczono następujące pomieszczenia: Basztę Baranowskiego z XVII w. z reliktami zapadni z XV w., dziedziniec zamku średniego, kuchnię, piekarnię, pomieszczenia gospodarcze zamku średniego, barokową klatkę schodową, sień zamku górnego, strzelnicę, dziedziniec zamku górnego, pomieszczenia kuchenne z piecem, piwnicę zamku górnego, wschodni narożnik zamku górnego, miejsce kaplicy zamkowej, pokoje pierwszego piętra  zamku górnego (tarasy widokowe), cysternę.

Według pozostawionej przez Jana Długosza relacji, zamek w Czorsztynie należał w 1246 r. do Piotra Wydżgi herbu Janina. Był on szlachcicem ziemi krakowskiej, według źródeł historycznych również kasztelanem sądeckim, krzyżowcem, a także właścicielem zamku Rytro i Lemiasz. Zmarł w Prusach. 

Tradycja mówi, że na zamku czorsztyńskim w czasie najazdu tatarskiego w 1241 r. ukrywał się Bolesław Wstydliwy ze swoim dworem.

Początek warowni historycy upatrują w zamku o nazwie Wronin i datują go na okres działalności Św. Kingi – Pani Sądeckiej. Tę nazwę odnaleziono w dokumencie z 1320 r.

XIII i XIV w. to rozbudowa zamku. Jan Długosz przywołuje okres panowania Kazimierza Wielkiego jako czas większej rozbudowy i otoczenia zamku murami obronnymi. W tym okresie budowla stała się jednym z najistotniejszych obiektów kresów południowych, tuż przy granicy z Węgrami. Tamtędy bowiem biegły najważniejsze szlaki handlowe i dyplomatyczne na Węgry. Usytuowanie zamku na wyniosłej skale pozwalało kontrolować znaczącą część doliny Dunajca. Historyczne wzmianki potwierdzają obecność na zamku Kazimierza Wielkiego, Ludwika Węgierskiego, Św. Królowej Jadwigi oraz Władysława Warneńczyka. Komora celna i siedziba starostów to kolejne funkcje, które pełnił zamek w Czorsztynie.

W 1434 r. rycerze wysłani przez króla Władysława Jagiełłę rozgromili grasujący w okolicach Czorsztyna oddział husytów.

Kolejna rozbudowa zamku datowana jest na lata 70. XV w., najprawdopodobniej związana z okolicznościami wojny z królem węgierskim Maciejem Korwinem. Dolny zamek – zwany Przygródkiem – powstał najpóźniej w XVI w.

Kiedy funkcję starosty pełnił Jan Baranowski herbu Jastrzębiec, nastąpiła generalna przebudowa zamku (lata 1629-1643). Wzniesiono wówczas czterokondygnacyjną basztę obecnie nazywaną basztą Baranowskiego.

W 1651 r., pod nieobecność starosty, zamek opanował – wraz z grupą buntowników – Aleksander Kostka-Napierski. Jednak wysłane przez biskupa krakowskiego oddziały wojska szybko odbiły zamek.

W 1655 r. w zamku czorsztyńskim zatrzymał się król Jan Kazimierz, który jechał na Śląsk, uciekając przed najazdem szwedzkim.

Wojska kozackie, dewastując zamek w latach 1734-1735, rozpoczęły proces jego upadania. Był to czas walki o tron pomiędzy Augustem II Sasem a Stanisławem Leszczyńskim, kiedy to poplecznicy każdego z nich zajmowali kolejno warownię. Do kolejnego zniszczenia, tym razem dachu, doszło na skutek uderzenia pioruna w 1790 r. W 1819 r. dobra czorsztyńskie wraz z ruinami zamku nabyła rodzina Drohojowskich, władająca nimi do 1945 r. Właściciele przeprowadzili niewielkie prace remontowe, ale pierwsze prace zabezpieczające ruiny wykonano dopiero w latach 1951-1957. Kompleksową konserwację zaczęto w 1992 r., a w 1996 r. zamek został udostępniony zwiedzającym. Obecnie opiekuje się nim Pieniński Park Narodowy.

Na terenie zamku znajduje się stanowisko jednego z endemitów pienińskich – pszonaka pienińskiego, a po przeciwległej stronie Dunajca, nad skarpą jeziora, wznosi się średniowieczny zamek w Niedzicy.

Dojazd:

Jadąc drogą nr 969 z Nowego Targu do Krościenka, w miejscowości Krośnica skręcić na południe i po około 2 km drogą w kierunku Czorsztyna – Zazamcze jechać do końca drogi, do parkingu w pobliżu zamku. 

Zwiedzanie:

Zwiedzanie indywidualne, bez przewodnika. Cennik: 5 zł / os. bilet zwykły, 2,50 zł / os. bilet ulgowy (m.in. uczniowie szkół, emeryci i renciści, żołnierze, osoby niepełnosprawne), dzieci do lat 7 - wolne od opłat. Można skorzystać z rejsu statkiem od zamku Niedzica do ruin zamku w Czorsztynie. Ceny w jedną stronę: dorośli 6 zł, ulgowe 5 zł (od 3 do 16 lat). Zamkiem opiekuje się Pieniński Park Narodowy.

Literatura:

1. Juliusz Marszałek, Katalog grodzisk i zamczysk w Karpatach, Wydawnictwo Stanisław Kryciński, Warszawa 1993
2.  Andrzej Węglarz, Zamek Czorsztyn, Agencja Wydawnicza „WIT” s.c. Wanda Mrówka, Tadeusz Ogórek, Piwniczna   
3. Andrzej Skorupa, Zamki i kasztele na polskim Podtatrzu, Kraków 1995
4. Przewodnik Pieniny, Józef Nyka, Trawers 1998
5. Przewodnik – Pieniny, Zbigniew Kresek – Kraj – PTTK1995
6. Czorsztyn czyli Wronin, Czesław Deptuła,  Lublin 1992
7. Czorsztyn – był i jest, Stanisław Kostka Michalczuk, Niedzica 2003