Krynica-Zdrój i jej żydowscy mieszkańcy

Pojawienie się Żydów w Krynicy-Zdrój datowane jest na koniec XVIII w. i związane było z rozbiorami. Spowodowane to było kwestiami własnościowymi okolic – tzw. kluczem muszyńskim w całości należącym przez wieki do biskupów krakowskich, nie zgadzającymi się na osadnictwo Żydów w swoich włościach. W efekcie rozbiorów i sekularyzacji dawnych biskupich obszarów, napływ Żydów do miasta szybko przybierał na sile. W połowie XIX w. w Krynicy było trzydziestu Żydów, a pod koniec wieku stanowili już prawie dziesiątą część wszystkich mieszkańców miasta. Napływowi ludności żydowskiej sprzyjał proces równouprawnienia w Galicji i rozwój uzdrowiska (w Krynicy-Zdroju liczba żydowskich kuracjuszy była bardzo znacząca i sięgała kilku tysięcy rocznie).

Tutejsi Żydzi początkowo należeli do gminy nowosądeckiej, z czasem jednak uzyskali własny kahał w 1928 r. pokrywający się z granicami żydowskiego okręgu metrykalnego w Krynicy. Rabinem został Abraham David Teitelbaum – przedstawiciel rodziny powiązanej z dynastią chasydzką Halberstamów. Na początku XX w. wybudowano tu dwie synagogi: przy obecnej ulicy Piłsudskiego (rozebrana w latach 60., z uzyskanych materiałów powstała willa „Relaks”) i przy zbiegu ul. Polnej i Kraszewskiego (zniszczona podczas II wojny światowej) oraz mykwę. W Krynicy, od połowy XIX w., mieścił się też kirkut i szkoła wyznaniowa.

Żydzi w Krynicy trudnili się głównie handlem i drobnym rzemiosłem, wynajmowali wille i pensjonaty – pośród 164 pensjonatów w Krynicy aż 112 z nich stanowiło własność żydowską.

Okres dwudziestolecia międzywojennego charakteryzował się wzmożoną aktywnością społeczną. Powstało wówczas wiele organizacji, stowarzyszeń i partii politycznych, wielu Żydów zasiadało w Radzie Miejskiej, a zastępcą burmistrza był Leon Vogel[1].

Informacje praktyczne: 49°24’N 20°57’E; 33–380 Krynica

Urząd Miasta: www.krynica-zdroj.pl

Kirkut w Krynicy

Założony został w połowie XIX w. przy ul. Polnej. Kirkut otoczony murem posiada około sto nagrobków – tradycyjnych macew – z których spora część jest przewrócona i niszczeje. Podczas II wojny światowej był on miejscem masowych egzekucji. Bardzo zaniedbany, w latach 80. miał być zamknięty a na jego miejsce stanąć miało sanatorium. Szczęśliwie, dzięki reakcji ludności, planów nie udało się zrealizować. Obecnie kirkut jest uporządkowany, sporządzona została także inwentaryzacja[2].

[1] Krynica: praca zbiorowa, pod red. F. Kiryk, Kraków 1994, s. 203.

[2] P. Burchard, Pamiątki i zabytki kultury żydowskiej w Polsce, Warszawa 1990, s. 210.