Kamieniołomy w Rogoźniku

Dowody na występowanie morza w obrębie Karpat można znaleźć w części zaliczanej do Karpat Wewnętrznych, a dokładniej w strukturze granicznej – w Pienińskim Pasie Skałkowym (PPS). Jest to struktura, która tworzy wygięty ku północy łuk, ciągnący się na długości ok. 600 km szerokości: od kilkuset metrów do kilku kilometrów. PPS ciągnie się od okolic Wiednia po Góry Marmaroskie w Rumunii (nie zawsze ukazując się na powierzchni).

Szacuje się, że Basen Pieniński, znajdujący się pomiędzy grzbietem czorsztyńskim a grzbietem Andrusova mógł mieć szerokość nawet 250 km. Redukcja szerokości basenu związana jest z co najmniej dwukrotnym fałdowaniem znajdujących się tam osadów – w kredzie górnej, około 100 milionów lat temu wraz z Tatrami oraz w miocenie z Karpatami Zewnętrznymi. Mówi się, że PPS stanowi megabrekcję tektoniczną.

W basenie pienińskim, w zależności od głębokości oraz odległości od grzbietów, tworzyły się różne skały. W strefach płytszych dominowały skały węglanowe, a w strefach głębszych skały krzemionkowe. Dużą rolę dogrywała tutaj granica kompensacji kalcytu (CCD) – jest to pewna głębokość, poniżej której nie zachowują się żadne elementy (np. skorupki zwierząt morskich) zbudowane z węglanu wapnia. Poniżej tej granicy osadzają się zatem głównie skały zbudowane przeważnie z krzemionki. Ze względu na miejsce powstania oraz typ skał, osady basenu pienińskiego dzieli się na tak zwane serie lub sukcesje. Wyróżnia się na przykład serię czorsztyńską, zbudowaną praktycznie wyłącznie z wapieni, czy serię pienińską, w której występują zarówno skały krzemionkowe (radiolaryty), jak i wapienie.

W miejscowości Rogoźnik, tuż przy Skałce Rogoźnickiej, znajdują się dwa kamieniołomy: wschodni i zachodni. Nie obejmuje ich ochrona prawna, jednak ich wartość dla geologów jest niezwykle wysoka.

Kamieniołom wschodni zbudowany jest głównie z wapieni sukcesji czorsztyńskiej. Występują tu: białe wapienie krynoidowe wieku środkowojurajskiego i białe muszlowce mikrytowe znajdujące się w bocznej skarpie. W muszlowcach można rozpoznać amonity, brachiopody, fragmenty liliowców, a nawet pojedyncze korale. Skamieniałości te dobitnie świadczą o morskim środowisku, a specjalistom pozwalają na określenie wieku skał czy klimatu panującego w określonej epoce geologicznej. Muszlowce z Rogoży określane są jako stratotyp (Birkenmajer, 1977). W kamieniołomie zachodnim pokazują się osady margliste, które zawierają liczną mikrofaunę otwornicową, wskazującą na górną kredę, a w szczególności na cenoman, koniak i turon, widoczną niestety jedynie pod mikroskopem.

Skałka Rogoźnicka była przedmiotem zainteresowań już w XIX w. Duży udział w badaniu tego odsłonięcia mieli S. Małkowski i W. Goetel. W 1961 r. K. Birkenmajer stworzyły podstawę do ustanowienia tu rezerwatu przyrody o powierzchni 0, 2556 ha (M. P. nr 76, póz. 322). Ochroną rezerwatową objęto skalistą kulminację (670 m n. p. m.) wraz z fragmentem sztucznego odsłonięcia na północnym stoku wzgórza. Co powoduje, że to odsłonięcie jest tak istotne?

Skałka zbudowana jest z 23 warstw wapienia muszlowego wieku tyton – berias. Prawie pionowe warstwy zapadają ku północnemu zachodowi.

Skałka Rogoźnicka składa się z dwóch części rozdzielonych wąskim korytarzem, zasłanym usypiskiem. Po jego południowej stronie odsłaniają się warstwy starsze (dolny i środkowy tyton). Są to głównie muszlowce sparytowe z wkładką muszlowca mikrytowego. Obie te odmiany różnią się od siebie głównie wielkością kryształów kalcytu, stanowiących podstawowy budulec skały. Północna część skałki zbudowana jest z muszlowca mikrytowego reprezentującego pogranicze tytonu górnego i dolnego beriasu. Oba typy muszlowców składają się z pokruszonych amonitów, aptychów, ramienionogów i fragmentów członów liliowców (trochitów). Skamieniałości są spojone sparytem lub mikrytem. We wnętrzu większości muszli utworzyły się kalcytowe szczotki krystaliczne.

Fauna występująca w wapieniu muszlowym jest najlepszym wyróżnikiem lito stratygraficznym poziomu amonitów Semiformiceras semiforme (fot.) w obszarze alpejsko-karpackim i właśnie dlatego skałka ta jest niezwykle cenna dla geologów – została uznana za szczególnie istotny geotyp. W związku z jej niezwykłą wagą w 1989 r. została ona wpisana na listę UNESCO Światowego Dziedzictwa Geologicznego jako wysokiej klasy obiekt naukowy o międzynarodowym znaczeniu paleontologicznym i stratygraficznym.

BIRKENMAJER K., 1977, Jurassic and cretaceous lithostratigraphic units of the Pieniny Klippen Belt, Carpathians , Poland. Stud. Geol. Pol., 45: 1-158

BIRKENMAJER, K., 1979. Przewodnik geologiczny po pienińskim pasie skałkowym. Wyd. Geol. Warszawa.