Karpacka zielona linia kolejowa z Krakowa do Koszyc, czyli perła starej inżynierii w oprawie z gór!

Wykonanie tej trasy umożliwiło dobudowanie dodatkowej linii do Krynicy, uruchomionej w 1912 roku oraz połączenie Krakowa i Tarnowa z Krynicą wygodną linią kolejową. W latach 1984 – 1987 linia kolejowa została zelektryfikowana. Zwiedzanie Doliny Popradu i sąsiadujących z nią terenów na Słowacji za pomocą kolei może stać się wielką atrakcją turystyczną. Obok walorów przyrodniczych regionu, przez który przebiega linia kolejowa, także ona sama stanowi wielką atrakcję historyczną i inżynierską.

Kolej transkarpacka, czyli 135 lat drogi żelaznej nr 96 !

Trasa kolejowa łącząca Kraków z preszowską linią kolejową, biegnąca poprzez Tarnów, Nowy Sącz, Stary Sącz i Muszynę, była budowana w latach 1874 – 1876. Oddano ją do użytku 18 sierpnia 1876 roku, czyli w dniu urodzin i imienin cesarza austriackiego Franciszka Józefa II.

     W chwili uruchomienia linia kolejowa miała 145 km długości i nazywana była linią tarnowsko-leluchowską. Zbudowanie tej trasy umożliwiło dobudowanie dodatkowej linii do Krynicy, uruchomionej w 1912 roku oraz połączenie linią kolejową Krakowa i Tarnowa z Krynicą. W Krynicy swój kres ma ta 100-letnia linia kolejowa.

     Na trasie linii kolejowej z Krakowa do Leluchowa wybudowano kilka strategicznych mostów oraz tunel w okolicach Żegiestowa. Budowa tunelu ma niezwykłą historię i zasługuje na większą uwagę historyków i promotorów miejscowej turystyki.

     Od Starego Sącza do przejścia granicznego w okolicach Muszyny linia kolejowa wiedzie doliną Popradu, a jej walory widokowe czekają na ponowne odkrycie. Jeszcze niedawno linią tą można było bezpośrednio dotrzeć z Krakowa do Koszyc i Budapesztu, i dalej do Bukaresztu. Obecnie, aby odbyć taką podróż, musimy się przesiadać na słowackiej stacyjce Plavec, o ile uda się nam tam dostać lokalnym połączeniem z Muszyny. 

     W latach 1984 – 1987 linia kolejowa została zelektryfikowana. Powrót do zwiedzania Doliny Popradu z okna pociągu może stać się znowu wielką atrakcją turystyczną i warto z niej skorzystać na trasie Stary Sącz – Rytro – Piwniczna – Wierchomla – Żegiestów – Muszyna – Plavec – Preszów – Koszyce.

Co jest szczególną atrakcją samej linii kolejowej? To inżynierskie rozwiązania mostów, tunelu i przebiegu trasy w górach.    

Mosty kolejowe

Na trasie linii kolejowej pociągi wielokrotnie przekraczają rzeki po stalowych mostach. Niektóre z nich są stare jak sama linia kolejowa i stanowią charakterystyczny element krajobrazu (także dźwiękowego) tej części Karpat.

Żelazny most na Kamienicy Nawojowskiej w Jamnicy k. Nowego Sącza.

Pod Winną Górą na Popradzie znajdziemy żelazny most „Jacek”, odbudowany ostatnio po zniszczeniach powodziowych.

Żelazny most na Popradzie w Muszynie.

Tunel w Żegiestowie

Tunel udostępniono 18.08.1876 roku jako element nowej linii kolejowej z Nowego Sącza do Leluchowa. Tunel został zaprojektowany i zbudowany przez Najjaśniejszą Kommisyę ck wiedeńskiego Zarządu Budowy Kolei.  Był dwa razy wysadzany w powietrze: po raz pierwszy przez Wojsko Polskie w 1939 roku, a za drugim razem przez Niemców w 1945 roku. Historia jego budowy jest niezwykle barwna. Tunel zbudowali robotnicy sprowadzeni z Triestu we Włoszech, a po skończonej budowie wielu z nich zostało w okolicy, o czym zaświadcza tzw. cmentarz włoski we wsi Andrzejówka. Budowniczym pomagali miejscowi chłopi wynajęci do wywozu ziemi i kamieni z wykopu pod tunel. Podczas budowy tunelu w Żegiestowie zginęło około 120 ludzi, głównie właśnie miejscowych robotników najemnych.

Tunel ma 513 m długości i owalny kształt wykończony kamiennymi klińcami. Wewnątrz wybudowano kilka wnęk ucieczkowych. Łuk tunelu ma promień 300 m, a maksymalna prędkość, z jaką mogą poruszać się w nim pociągi, to 60 km na godzinę.

Odcinki widokowe kolei Kraków – Koszyce

Trasa kolei w całości jest poprowadzona przez niezwykle malownicze tereny Małopolski i Preszowskiego Kraju, ale dwa odcinki wydają się być szczególnie interesujące: od Piwnicznej do Muszyny, Leluchowa i Plavca (meandrujący Poprad, stalowe mosty, tunel w Żegiestowie, przełom Popradu) oraz od stacji Puste Pole do miejscowości Lipany (intrygujący krajobraz ostańcowych skałek na wschodzie, meandrująca linia kolejowa i dolina rzeki Torysy). 

Powiązania linii kolejowej z obszarami cennymi przyrodniczo

Wyruszając z Krakowa koleją transkarpacką, napotykamy po drodze wiele interesujących możliwości zwiedzania. Kilka z nich warto podpowiedzieć, a inne chętnie dołączymy do naszej Karpackiej Mapy Przygody. Z trasy dostaniemy się łatwo do miasteczka Ciężkowice, a tam do zajmującego muzeum przyrodniczego (muzeum znajduje się w nowym budynku w pobliżu rynku, nosi imię Krystyny i Włodzimierza Tomków, adres mailowy po informacje szczegółowe: ckultury@ciezkowice.pl) i rezerwatu Skamieniałe Miasto. W Starym Sączu możemy zwiedzić miasto, klasztor sióstr Klarysek i wejść na teren Popradzkiego Parku Krajobrazowego lub dostać się w Pieniny i Gorce. Na wycieczki w Beskid Sądecki albo w okolice Jarabiny (wspaniały rezerwat Jarabińskie Priełomy) najlepiej wyruszyć z Piwnicznej. Także z tej stacji dostaniemy się busem lub pieszo na drugi brzeg Popradu oraz na drogowe przejście graniczne ze Słowacją w Mniszku. Z tego miejsca, idąc w kierunku wsi Kače nad Popradem, wejdziemy na mało znany, ale bardzo interesujący turystyczny szlak do Starej Lubovni (kończy się ona w okolicach zamku). W Żegiestowie warto zobaczyć meandrujący Poprad, który tworzy tzw. łopaty: słowacką i polską. W Muszynie powinniśmy wybrać się na zwiedzenie (potrwa to około 3-4 godziny) unikatowego rezerwatu przyrody Las lipowy w Obrożyskach o powierzchni ok. 100 ha i z dobrze urządzoną ścieżką przyrodniczą, wyposażoną w tablice informacyjne. Także z Muszyny (warto zrobić tu kilkudniowy postój) dostaniemy się do pomnika przyrody mofeta w Jastrzębiku i do – także udostępnionego do zwiedzania – pomnika przyrody Czarna Młaka. Muszyna jest także doskonałym miejscem wypadów w południową część Beskidu Sądeckiego, czyli w pasmo Jaworzyny Krynickiej i w Góry Czerchowskie (polską część Cergova). Z Plavca można dojechać do Starej Lubovni i Popradu, a więc także w Tatry. Jadąc z Plavca w kierunku Preszowa, mamy możliwość oglądania Wapiennego Pasa Skałkowego na wschodzie i doliny rzeki Torysy. Z kilku stacji przed Preszowem można wejść w cenne przyrodniczo, malownicze i wysokie góry nazywane Cergov.

Istnieje wiele innych wariantów tej podróży...! O swoich przygodach na i wokół karpackiej zielonej linii kolejowej napiszcie do nas! Pamiętajcie o dokumentacji podróży w postaci relacji fotograficznych, filmowych i dźwiękowych.

d/ trasa szlaku:

Szlak należy poprowadzić po istniejącej linii kolejowej od Krakowa do Preszowa z zaznaczeniem stacji i przystanków: Tarnów, Ciężkowice, Nowy Sącz, Stary Sącz, Rytro, Piwniczna, Żegiestów, Andrzejówka, Muszyna, Leluchów, Plavec, Puste Pole, Lipany, Preszów.

Należy ponadto pokazać przebieg linii kolejowych: z Muszyny do Krynicy z zaznaczeniem stacji kolejowej Krynica Zdrój oraz przebieg linii kolejowej: Plavec – Stara Lubovnia – Keżmark – Poprad z zaznaczeniem stacji kolejowych w wymienionych miejscowościach.

Na zaznaczonej trasie szlaku należy dodatkowo oznakować odcinki o szczególnych walorach krajobrazowych: Żegiestów Zdrój – Andrzejówka, czyli tzw. Łopaty: polską i słowacką (meandrujący Poprad) oraz odcinek linii kolejowej od przystanku Puste Pole do przystanku Lipany dla pokazania wielkiego łuku linii kolejowej i wjazdu w dolinę rzeki Torysy.

Krótkimi liniami należy zaznaczyć mosty kolejowe w Nowym Sączu i Starym Sączu oraz w Piwnicznej, Muszynie i Leluchowie – Plavcu.

Ważnym oznaczeniem liniowym jest tunel w Żegiestowie.

Cenne tereny przyrodnicze sąsiadujące z linią kolejową wystarczy oznaczyć napisem: Pieniński Pas Skałkowy, Čergov, Beskid Sądecki.

Zaznaczyć miasto Ciężkowice i dodać napis: muzeum przyrodnicze oraz zlinkować z filmikiem na You Tube: www.youtube.com/watch?v=zo8vUSrdff4