Historyczne uzdrowisko Szczawnica

Szczawnica to miasto i uzdrowisko położone w dolinie potoku Grajcarek, u jego ujścia do Dunajca, pomiędzy Beskidem Sądeckim i Pieninami. W XIX stuleciu w oparciu o źródła wód mineralnych, tzw. szczaw, powstało tu uzdrowisko. Jego twórcą był Józef Szalay (1802-1876), syn Stefana i Józefiny, przybyszów z Węgier, którzy w 1828 r. kupili od poprzedniego właściciela – Józefa Zachwiei – miejscowość o nazwie Szczawnice (wymienianą już przez Jana Długosza). Istniał już pierwszy pawilon nad źródłem, nazwany potem „Józefiną”, oraz dwa domy dla kuracjuszy. Wkrótce Szczawnica stała się modnym letniskiem, odwiedzanym przez artystów i arystokrację. Gościli tu m.in.: Wojciech Gerson, Maria Konopnicka, Józef Ignacy Kraszewski, Jan Matejko, Wincenty Pol, Bolesław Prus, Henryk Sienkiewicz, Stanisław Wyspiański.

Najwięcej zabytkowych, głównie drewnianych budynków zachowało się w centrum Szczawnicy, zwłaszcza w okolicy tzw. Parku Dolnego, założonego przez Spółkę Zdrojowisk Krajowych w latach 1861-1869, a także w rejonie Placu Dietla i prowadzącej do niego ul. Zdrojowej. Przy placu stoi okazała willa „Pałac”, zbudowana przez J. Szalaya w latach 1864-1866, w której mieści się Muzeum Pienińskie. W Parku Górnym odbudowano dawny „Dworzec Gościnny”, obiekt o potężnej kubaturze, wzniesiony w 1884 r. Szczawnickie budynki z ozdobnymi szczytami, galeryjkami, wieżyczkami nawiązują do uzdrowiskowego budownictwa, głównie Austrii, Niemiec, Szwajcarii i Włoch.

Ciekawostką są tzw. godła szalayowskie - drewniane tabliczki umieszczane na chłopskich chatach, w których znajdowały się pokoje gościnne dla kuracjuszy i wczasowiczów. Wprowadził je J. Szalay, oznaczając w ten sposób kwatery, które spełniały podstawowe warunki bytowe i higieniczne. Godła ułatwiały także orientację w miejscowości. Nadanie takiej tablicy i jej zawieszenie miało charakter uroczysty. Na przestrzeni 200 lat istnienia uzdrowiska było ich około stu. Część z nich została obecnie odnowiona w ramach projektu „Szlak Godeł Szalayowskich – osobliwość turystyczna Szczawnicy”. Nadawane są też nowe tablice.